Qırğızıstan

Qırğızıstan uzun illər Mərkəzi Asiyada nisbətən açıq siyasi sistemlərdən biri kimi tanınıb. Lakin 2020-ci il siyasi böhranından sonra ölkə sürətli şəkildə avtoritar konsolidasiyaya doğru irəliləyib.
Paytaxtı Bişkekdir; rəsmi dil qırğız dilidir, rus dili də geniş istifadə olunur.

Siyasi sistem və idarəetmə

Qırğızıstanın siyasi sistemi 2021-ci ildən sonra kəskin transformasiya edilib: prezident səlahiyyətləri genişləndirilib, parlamentin rolu zəiflədilib və güc vertikalı dərin mərkəzləşdirilib.
 Hakimiyyət prezidenti qərarların əsas mərkəzinə çevirib və siyasi institutların balans-funkiyası faktiki olaraq aradan qaldırılıb.
 Əvvəllər mövcud olan nisbi plüralizm və aktiv siyasi mübarizə indi idarə olunan siyasi mühitlə əvəzlənib.
 Konstitusiya dəyişikliyi avtoritar idarəçiliyin legitimləşdirilməsi kimi qiymətləndirilir.

İnsan hüquqları və vətəndaş cəmiyyəti

Qırğızıstan vətəndaş cəmiyyəti üçün ən təhlükəli dönəmlərdən birini yaşayır.
 QHT-lər, media və insan hüquqları müdafiəçilərinə qarşı təzyiqlar kəskin artıb; “xarici agentlər”ə oxşar qanunvericilik təşəbbüsləri sektorun fəaliyyətini ciddi şəkildə məhdudlaşdırır.
 Jurnalistlər, məzmun istehsalçıları və vətəndaş fəalları haqqında cinayət işləri açılır, bir çox media platformaları bloklanır.
 Məhkəmə sistemi siyasi təsir altındadır və təhlükəsizlik orqanlarının səlahiyyətləri əhəmiyyətli dərəcədə artırılıb.

İqtisadiyyat və əsas göstəricilər

Qırğızıstanın iqtisadiyyatı zəif diversifikasiyalıdır və miqrasiya pul köçürmələrinə yüksək asılılıq göstərir.
 Qızıl hasilatı (Kumtor yatağı) ölkənin ən strateji sektoru olsa da, mülkiyyət və idarəetmə hüquqlarının dövlət tərəfindən ələ keçirilməsi hökumətin iqtisadi gücü siyasi alət kimi istifadə etdiyini göstərir.
 Korrupsiya, qeyri-şəffaflıq, iqtisadi resursların siyasi məqsədlərlə yönləndirilməsi avtoritar möhkəmlənməni gücləndirir.

Regional əlaqələr və xarici siyasət

Sərhəd münaqişələri (xüsusilə Tacikistanla), təhlükəsizlik problemləri və iqtisadi asılılıqlar ölkəni regional həssas vəziyyətə salır.
 Qırğızıstanın xarici siyasəti Rusiya və Çinə güclü bağlılıq göstərir; eyni zamanda Qərblə münasibətlər QHT-lərə basqılar və hüquq pozuntuları fonunda gərginləşir.
 KTMT çərçivəsində Moskvanın təsiri siyasi qərarlarda əhəmiyyətli rol oynayır.

Çağırışlar və perspektivlər

• Sürətli avtoritar konsolidasiya və siyasi institutların zəifləməsi
• Mətbuat və söz azadlığına sistemli hücumlar
• QHT-lərin fəaliyyətinə geniş məhdudiyyətlər və cinayətləşdirmə riskləri
• Korrupsiya və siyasi motivli iqtisadi qərarlar
• Regional qeyri-sabitlik və təhlükəsizlik asılılığı